De laatste jaren is er rond eiken kans op overlast van de eikenprocessierups. Door warm voorjaarsweer, de veelheid aan eiken en het gebrek aan natuurlijke vijanden, hebben de rupsen zich de laatste jaren kunnen uitbreiden.

Aanpak eikenprocessierups

De brandhaartjes van de rups kunnen gezondheidsklachten als jeuk en huiduitslag veroorzaken, daarom bestrijdt de gemeente Staphorst de eikenprocessierups. Dat doen we op verschillende manieren, preventief en reactief.

Preventieve bestrijding

Preventieve bestrijding betekent dat we de rupsen bestrijden voordat ze brandharen krijgen. Dit doen we door de eiken te besproeien met een biologisch middel met bacteriën. Deze werkzaamheden hebben in de maand mei plaatsgevonden.

Tractor spuit bestrijdingsmiddel in eikenbomen

Een gespecialiseerd bedrijf spuit het middel in de bomen met een tractor en een grote nevelspuit. Het middel is ongevaarlijk voor mensen, huisdieren, vogels en planten. Wij houden rekening met beschermde vlindersoorten en mijden plekken waar deze te vinden zijn.

De tractor en het gezoem van de nevelspuit kunt u misschien in de omgeving horen. Dit duurt gelukkig maar kort, want de tractor staat niet stil, maar rijdt continu door. We proberen de overlast zoveel mogelijk te beperken.

Prioritering

De bespuiting is duur en de capaciteit is beperkt. Daarom is een prioritering gemaakt op grond van de combinatie van het aantal eiken, de sterk aangetaste plekken van voorgaande jaren en de plekken waar veel mensen komen of langdurig verblijven. In het buitengebied waar weinig mensen langdurig verblijven voeren we minder preventieve bestrijding uit.

Proef met paringverstoring

De proef waar de gemeente aan meedoet test een nieuwe natuurlijke methode om de eikenprocessierups te verminderen: paringverstoring. Dit is onderdeel van een groot onderzoek waar diverse gemeenten en een aantal provincies aan meedoen.

Tijdens de proef wordt onderzocht of paringverstoring een goede manier is om de eikenprocessierups te verminderen. In de eikenbomen wordt een lokstof aangebracht, die normaal door vrouwtjes wordt verspreid, de zogenaamde feromonen. Door het aanbrengen van een lokstof raken mannetjesvlinders in de war en zij kunnen hierdoor geen vrouwtjes vinden om te bevruchten, daarom heet de methode ‘paringverstoring’. Dit zorgt voor minder bevruchtingen en dus minder eikenprocessierupsen in het volgende jaar. Het grote voordeel van deze methode is dat het geen negatieve effecten op het milieu en op andere soorten heeft. Dat is hét verschil met bestaande preventieve bestrijdingstechnieken.

Planning en werkzaamheden

De proef wordt uitgevoerd door verschillende onderzoeksbureaus. Zij behandelen de eiken in de eerste 3 weken juli. Het aanbrengen van de feromonen wordt gedaan met een methode die lijkt op de paintball techniek. Er worden capsules, gevuld met feromonen, in de bomen geschoten. De procedure zal maximaal een uur duren en u merkt verder niets van de feromonen. Eind 2024 zal bekend worden of de methode succesvol is.

Meer informatie over het onderzoek(externe link)

Infographic levenscyclus van de eikenprocessievlinder en hoe paringsverstoring met feromonen werkt.
Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Infographic 'Onderzoek naar paringverstoring bij eikenprocessievlinders': in de lente en de zomer leeft de eikenprocessierups (EPR) in eikenbomen. Vanaf eind mei heeft de rups brandharen. die kunnen zorgen voor huidirritaties. In dit onderzoek testen we een nieuwe natuurlijke methode om eikenprocessierupsen in eiken te verminderen.
Levenscyclus van de eikenprocessievlinder: uit het ei-pakket komt de eikenprocessierups, die verpopt zich tot een eikenprocessievlinder. Vrouwtjes-vlinders verspreiden lokstoffen (feromonen) om mannetjes aan te trekken, vervolgens paren ze; hieruit ontstaat een ei-pakket.
Hoe werkt paringverstoring met feromonen? In een pherolauncher worden milieuvriendelijke balletjes gedaan. Deze balletjes zijn gevuld met verwarrings feromoon. De verwarrings feromonen worden in de boom geschoten met de pherolauncher. Het verwarrings feromoon verspreidt zich in de lucht en overheerst het feromoon van het vrouwtje. Het mannetje is verward en kan de vrouwtjes vlinder niet vinden voor de paring. Hierdoor worden minder eitjes bevrucht.
Het resultaat: minder ei-pakketten = minder eikenprocessierupsen.

Reactieve bestrijding

Naast preventieve bestrijding zetten we ook reactieve bestrijding in, wanneer er toch eikenprocessierupsen verschijnen die overlast veroorzaken. Dan laten we de nesten en rupsen wegzuigen door een speciale bestrijdingsdienst. Verwijder de nesten niet zelf. De rups laat extra brandharen vrij als het dier zich bedreigt voelt.

Planning verwijderen van nesten

De gemeente verwijderd nesten van de eikenprocessierups in de maanden juli en augustus. Dit doen we door nesten weg te zuigen. Op de interactieve kaart kunt u zien waar we nesten gaan verwijderen. Er worden nesten verwijderd in de straten met blauwe lijnen.

Interactieve kaart bekijken(externe link)

Ervaart u overlast?

Als u overlast ervaart van rupsen of nesten op gemeentelijke bomen kunt u dit melden via Fixi(externe link). De gemeente registreert uw melding en weegt af of ingrijpen nodig is. Dit is afhankelijk van het aantal waargenomen rupsen of de grootte van het nest, de locatie (komen hier veel mensen langs of zijn ze langdurig aanwezig) en de beschikbare capaciteit. U krijgt bericht over de afhandeling. Indien besloten wordt om in te grijpen, volgt meestal een inspectie van groenambtenaren of de ingehuurde bestrijdingsdienst.

Herkennen van eikenprocessierupsen en hun nesten

Eikenprocessierupsen zijn 2-3 cm lange grijsgroene rupsen met lange (tot 1 cm), witte afstaande haren. Dit zijn niet de brandharen, deze zijn met het blote oog niet te zien. Ze hebben een donkere kop en zijn altijd in grote groepen bij elkaar. Verplaatsingen gebeuren in lange kop-staart-rijen, waar de processierups haar naam aan dankt. Eikenprocessierupsen hebben een gezamenlijk nest waarin honderden rupsen zitten. Dit nest is gemaakt van lichtgrijze spinseldraden en bevat ook oude vervellingshuiden en brandharen van de rupsen. Het nest ziet er uit als een zakvormige grijze buidel van spinnenrag en bevindt zich op de stam of onder een tak-oksel van een eik. De rupsen houden van warmte en maken hun nest daarom graag aan de zuidkant van de boomstammen.

Klachten bij brandharen

Elke eikenprocessierups heeft 600.000 minuscule brandharen die de dieren bij gevaar kunnen loslaten. De haren komen ook vrij bij de vervellingen van de rups. De brandharen leiden tot jeuk, roodheid en zwellingen van de huid. Mentholzalf kan hiertegen verlichting geven.

Ernstiger klachten kunnen optreden wanneer de brandharen in het hoornvlies van de ogen terechtkomen. U kunt proberen om de ogen voorzichtig te spoelen met lauwwarm water. Ga in ieder geval niet wrijven, daarmee drukt u de haartjes nog verder het hoornvlies in, zodat ze nog lastiger te verwijderen zijn. Ga naar de huisarts als de overlast aan de ogen voortduurt.

Brandharen kunnen ook in de slijmvliezen van de luchtwegen terechtkomen en dan leiden tot kriebelhoest of een loopneus. Probeer ook hier te spoelen met lauwwarm water. In ernstige gevallen (veel brandharen opgelopen, overgevoeligheid) kan besmetting met de brandharen leiden tot CARA-verschijnselen (benauwdheid), misselijkheid, zweten en braken. Een zeer beperkte groep mensen is dermate overgevoelig dat er een levensbedreigende shock kan optreden. Vaak zijn deze mensen ook overgevoelig voor insectensteken. Deze mensen dienen direct naar de eerste hulp te gaan als de eerste verschijnselen optreden.

Klachten bij dieren

Ook dieren kunnen last krijgen van de brandharen. Honden die in afgevallen of uitgewaaide rupsnesten bijten, kunnen ernstig gewond raken. Bij paarden zijn oogontstekingen gemeld.

Voorkom problemen

De overlast is voor een belangrijk deel te beperken, door in de periode dat er eikenprocessierupsen met brandharen zijn (mei-juli) lanen met eiken zoveel mogelijk te mijden. Mocht dat niet mogelijk zijn, gebruik dan uw gezond verstand:

  • fiets of loop niet met korte mouwen in een laan met aangetaste eiken. Draag een dunne jas of blouse met lange mouwen;
  • zet tenminste bij winderig weer een (zonne-) bril op;
  • zet bij winderig weer geen ramen open vlakbij eiken;
  • hang geen was te drogen onder of vlakbij eiken;
  • laat uw hond niet uit in een laan met eiken en houd uw hond in deze periode aangelijnd;
  • houd vee tenminste 250 m van eiken vandaan;
  • uitgewaaide nesten (na storm) kunnen verwijderd worden door ze met handschoenen aan in een plastic zak te stoppen, deze dicht te knopen en bij het restafval te gooien;
  • verhoog de aantrekkelijkheid van uw tuin voor de natuurlijke vijanden van eikenprocessierupsen. Dit zijn roofinsecten, zangvogels en vleermuizen. Roofinsecten krijgt u door meer bloeiende planten in te zaaien of te poten. Door meer struiken, klimop en mezenkastjes op te hangen krijgt u meer zangvogels in de tuin. Ook (stromend) water trekt veel vogels aan. Vleermuizen eten de eikenprocessievlinders. Vleermuizen houden zich op achter gevelbetimmeringen, luiken, dakspanten, dakpannen en in spouwmuren. U kunt ook speciale vleermuiskasten ophangen.

Meer informatie

Meer informatie over eikenprocessierupsen, de bestrijding ervan en hoe te handelen bij klachten, is te vinden op de websites: